Er werden door meer motorenfabrieken motoren gemaakt volgens het principe
en patent van Jan Brons.
Brons had aan een aantal fabrieken licenties en patenten verkocht.
De fabrieken die deze verstuiverbakmotoren maakten waren o.a. :
-
Deutz uit Duitsland
-
Timmer uit Nederland
-
Berkel uit Nederland
-
Laurin & Klement uit Oostenrijk
-
Verwer uit Nederland
-
Hvid uit Amerika
-
Ransomes uit Engeland
-
Sormowo werke uit Rusland
-
Mcdonalds uit Australië
Waarschijnlijk heeft niet elke fabriek ook werkelijk geld betaald voor het
maken van verstuiverbakmotoren. In het 2de boek van Jan Vegter worden deze 40 licentiemotoren uitvoerig beschreven.
Timmer
Jan Brons zocht in 1900 naar een compagnon met geld en vond die in de persoon Nanno Timmer.
In die tijd werden er veiligheidsmotoren gemaakt in de fabriek in Farmsum.
Jan Brons was in die tijd bezig met zijn proefmotor die zou uitgroeien tot de verstuiverbakmotor en het patent daarop.
Het verstuiverbakje was uitgevonden door Jan Brons maar doordat Timmer zijn compagnon was kwamen beide namen op het patent te staan.
In 1905 ging Timmer in zijn eigen fabriek in Meppel motoren bouwen.
Timmer had zijn aandeel op het patent verkocht en bouwde aangepaste motoren, dwz. wel met verstuiverbakje maar met een "mis-raak" regeling.
Timmer motor
Deze Timmer motor van 8 Pk is eigendom van Derk Vedder uit Eext
Deutz-Brons
Deutz kocht in 1907 de licentierechten voor Fl 35000,- en mocht hierdoor
Deutz-Brons motoren maken.
Zoals we op de foto´s kunnen zien zijn deze motoren veel slanker gebouwd.
Op de foto´s hieronder ziet u de klipperaak "Helena" met een 2 cilinder Deutz-Brons uit 1918.
Klipperaak "Helena" met Deutz-Brons motor.
Een andere Deutz-Bronsmotor staat in de motorreddingsboot "Dorus Rijkers"
De gegevens van de motor zijn als volgt:
80 pk 4 cylinder Deutz-Brons, 400 omwentelingen, geen vertraging,
scheepssnelheid: 8 3/4 knoop,semi-diesel, in 1936 omgebouwd tot vol-dieselmotor
met 100 pk
motornr. 109641/2, Type : B.R.M.V. 932, bouwjr 1921/1922, Boring 200 mm en
Diam. Vliegwiel 840 mm.
80 Pk DeutzBrons
Van Berkel.
Van Berkel is vooral bekend van de weegschalen en vleessnijmachines, maar net als veel fabrieken werd er van alles gemaakt.
Van Berkel zelf heeft maar een paar jaar dieselmotoren gemaakt en stopte er in 1923 mee.
De heren Franken en de Vries hebben onder dezelfde merknaam deze produktie voortgezet.
Helaas is er weinig documentatie over te vinden en ook de hoeveelheid bewaard gebleven motoren is waarschijnlijk erg laag.
van Berkel´s patent motor in mslb Jorn
Deze motor van de hr. Feringa uit Woudsend is verdieseld.
Ransomes, Sims & Jefferies.
Kees Brons bouwde in 1920 een 2 tact proefmotor met een verstuiverbakje,
maar aangezien Jan Brons zijn goedkeuring niet gaf, bleef het bij deze ene
motor.
Een bedrijf wat wel 2 tact verstuiverbakmotoren bouwde was Ransomes uit
Engeland.
Tussen 1921 en 1927 werden er 514 motoren gebouwd in 2 vermogens.
Er was een 3,5-4 Pk en een 6-7 Pk uitvoering die beide niet op dieselolie
maar op peteroleum liepen.
De naam van deze motoren was "Wizard" .
Er zijn niet veel van deze motoren overgebleven en ik denk dat de meeste
motorenliefhebbers er nooit èèn zullen zien.
Via het Internet ben ik in contact gekomen met
Philip Thornton-Evison
uit Engeland.
Hij bezit een 3,5-4 Pk Ransomes motor die hij zelf helemaal heeft
gerestaureerd.
Op de foto kunt u zien wat het resultaat is geworden.
3,5-4 Pk Ransomes en een 6-7 Pk Ransomes
Op de andere foto ziet u een nog niet gerestaureerde 6-7 Pk motor.
Bij beide motoren valt vooral de koelwatertank op.
Laurin & Klement
De Laurin & Klement motoren werden gemaakt in Mlada Boleslav (ook bekend als Jungbunzlau).
Nu is dat in Tsjechië, maar in 1909 was dit gedeelte van Oostenrijk (het Habsburgse rijk).
In 1918 werd Laurin & Klement overgenomen door Skoda. Nu is Skoda een onderdeel van de Volkswagengroep.
Er moeten in de jaren 1909 tot 1914 heel veel motoren voor Oostenrijk en Hongarije gemaakt zijn.
7 Hp Laurin & Klement nahpta engine
Brons/Hvid
R.M.Hvid uit Battle Creek (Michigan USA) kocht in 1914 het amerikaanse patent
voor het bedrag van $51.000,-.
Hvid wijzigde het verstuiverbakje zo dat het toepasbaar was op horizontale
motoren en kreeg hier weer nieuwe patenten op.
Daarom werd Hvid in Amerika lange tijd gezien als de uitvinder van het zo
beroemde bakje.
Pas in 1992 werd dit rechtgezet in het boek "Diesel´s engines" van
Cummins.
Hvid bouwde zelf geen motoren maar verkocht de licenties aan motorenfabrieken
over de gehele wereld.
Motorenfabriek "Hercules" bouwde van het motortype "Thermoil" meer dan 25000
exemplaren.
Op de foto ziet u een Thermoil motor die eigendom is van
Robert Holcomb uit Seatle (USA)
en werkt volgens het brons/hvid systeem.
6 Pk Thermoil motor
In het originele boekje staat de volgende zin:
"SPIN AS FAST AS YOU CAN AND IF THE LORD IS WILLING IT WILL START"
McDonald (Brons/Hvid)
In Australië werden door verschillende fabrieken verstuiverbakmotoren
gemaakt en McDonald was er daar één van.
McDonald had de licentie gekocht van St.Mary´s Oil Engine Co.(USA) en
heeft div. modellen op de markt gebracht.
McDonald imperial type F
Foto Paul Pavlinovich
De motor op de foto is een McDonald Imperial type F tijdens een motorenfestival
in Ballan (Victoria Australië).
Een kenner en verzamelaar van deze motoren is
Mark Kennedy uit Bendigo (Victoria,
Australië) en hij wil graag met liefhebbers e-mailen over deze unieke
motoren.
Op zijn site vindt u onder "AH McDonald" meer info op:
http://www.oldengine.org/members/kennedy/
Ik hoop in de toekomst nog meer licentiemotoren tegen te komen die hier een
plaatsje kunnen krijgen.
Een ander hoofdstuk wat onder de licenties valt was het feit dat Brons zelf
licentiemotoren ging bouwen omdat de vraag naar de eigen Bronsmotoren
afnam.
Dit was in de jaren 1976 tot aan het einde in 1989.
Er werden dan ook motoren gebouwd zoals:
-
de Werkspoor RUB motoren
-
de Brons/Man motoren
-
de Brons/Daf motoren
